آیامدیریت پسماند میتواند محیط زیست را نجات دهد؟

پسماند همان زباله‏ است و بطورکلی مواد جامد، مایع و گاز (به غیر از فاضلاب)را شامل میشود. ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻤﮑﺎری اقتصادی و توسعه (OECD): پسماند موادیست اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ که محصول ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی اﻧﺴﺎﻧیست وﭘﺮدازش و ﯾﺎ دﻓﻊ آن ﺿﺮوری اﺳﺖ. محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، پسماند را این گونه تعریف می‌کند: اﺷﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮑﺸﺎن آنها را ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫند، ﯾﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ آنها ﻧﺪارد، یا از آن‌ها استفاده نمی‌کنند و به پردازش و دفع نیاز دارند. می توان گفت ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺣﺎوی ﻫﻤﺎن ﻣﻮادیﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻔﯿﺪ وﺟﻮد دارد و ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ در ﺑﯽارزشﺑﻮدشان است. بخش عمده ای از اﯾﻦ ﺑﯽارزﺷﯽ بدلیل ﻣﺨﻠﻮط ﺑﻮدن و ﯾﺎ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻣﻮاد در ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺖ.

محیط زیست و پسماند:

ﻣﺤﻴﻂ‌‌ﺯﻳﺴﺖ ﺑﺮ ﺍﺛﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺪﺭﻳﺠﻲ ﻣﻮﺟﻮﺩﺍﺕ ﺯﻧﺪﻩ ﻭ ﺍﺟزﺍﻱ ﺳﺎﺯﻧﺪﻩ ﺳﻄﺢ ﺯﻣﻴﻦ به وجود آمده است. ﺑا این وجود می توان گفت از فعالیت های انسان به مرور تاثیر میگیرد و بر آنها تاثیر میگذارد. باشروع ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻳﻜﺠﺎﻧﺸﻴﻨﻲو ساده بودن زندگی، انسانها پسماندها ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺍﺯ ﻣﺤﻴﻂ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﺩ ﺩﻭﺭ ﻣﻲﻛﺮﺩﻧﺪ. این عمل ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﻮﺩﻥ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﺟﻤﻌﻴﺖ،ﻛﻤﻴﺖ ﻭ ﻛﻴﻔﻴﺖ، ﺩﻓﻊ ﺯﺑﺎﻟﻪﻫﺎ ﺭﺍ ﺩﭼﺎﺭ ﻣﺸﻜل ﻧﻤﻲﻛﺮﺩ. ﻭﻟﻲ امروزه با افزایش جمعیت، صنعتی شدن جوامع، این پسماندها به مرور باعث بروز مشکلات زیست محیطی شدند، تا جایی که از صد سال پیش کشورهای پیشرفته صنعتی به فکر حل مشکل افتادند و اولین قدم های مدیریت پسماند را با سوزاندن زباله و تولید انرژی شروع کردند.

تعریف مدیریت پسماند:

مدیریت پسماند یا مدیریت زباله (به انگلیسی: Waste management)،به مجموعه مقررات منسجم و سیستماتیک در خصوص تولید، ذخیره، جمع آوری، حمل و نقل، پردازش و دفع پسماند مب گویند که منطبق بر اصول زیست محیطی و بهداشت عمومی است.

تاریخچه :

ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺷﻬﺮی در دﻫﻪ 1930 در کشورهای صنعتی به وجود آمد. تا دهه 1970، به پسماند به عنوان دور ریختنی ﻧﮕﺎه میﺷﺪ. در اﯾﻦ ﺷﯿﻮهﻫﺎ ایرادات ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ، ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی و زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺧﺘﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ اما در سایه تکونولوژی و آگاهی این سیستم توسعه یافت. در دﻫﻪ 80 و 90 ﻣﯿﻼدی، ﻣﺴﺌﻠﻪ «ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار» بیان ﺷﺪ و صاحب نظران به این نتیجه رسیدند که بدون توجه به سه جنبه اقتصادی،زیست محیطی و اجتماعی نمیتوان به کافی بودن منابع محدود طبیعی امید داشت.

انواع پسماند:

پسماندها در تعریف علمی به شش گروه شهری، صنعتی، خطرناک، بیمارستانی، الکترونیکی و فضایی تقسیم می شوند. هر کدام از انواع زباله ها باید با روش مخصوص به خود مدیریت شوند. مدیریت پسماند شامل همه انواع زباله هاست. زباله می‌تواند برای سلامت انسان زیان‌بار باشد. هدف مدیریت پسماند کاهش اثرات زیانبار زباله بر روی سلامت انسان، محیط زیست و زیبایی‌شناسی است. قسمت اعظمی از مدیریت پسماند مربوط به مدیریت زباله‌های شهریست که همان زباله‌های تولید شده توسط خانه‌ها، صنایع و فعالیت‌های تجاری است پسماند هارا می توان اینگونه دﺳﺘﻪﺑﻨﺪی کرد: _ وﺿﻌﯿﺖ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ (ﺟﺎﻣﺪ، ﻣﺎﯾﻊ، ﮔﺎز) _ ﮐﺎرﺑﺮد اﺻﻠﯽ (ﺑﺴﺘﻪﺑﻨﺪی، ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ و…) _ ﻣﻮاد (ﺷﯿﺸﻪ، ﮐﺎﻏﺬ و…) _ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ (ﺳﻮﺧﺘﻨﯽ، ﮐﻤﭙﻮﺳﺖ ﺷﺪﻧﯽ، ﺑﺎزﯾﺎﻓﺘﻨﯽ) از _ ﻣﻨﺸأ (ﺧﺎﻧﮕﯽ، ﺗﺠﺎری، ﮐﺸﺎورزی، ﺻﻨﻌﺘﯽ و…) _ اﯾﻤﻨﯽ (خطرناک، ﺑﯽﺧﻄﺮ).

پسماند شهری:

ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺧﺎﻧﮕﯽ و ﺗﺠﺎری را در ﻣﺠﻤﻮع، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺷﻬﺮی ( MSW) می گویند. پسماند شهری ده درصد کل پسماند هارا شامل میشود و ﻧﻮد درﺻﺪ دیگر ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﮐﺸﺎورزی،ﻣﻌﺪنﮐﺎوی،ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪی،ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژی،ﺗﺼﻔﯿﻪ آب وﺳﺎﺧﺖوﺳﺎز و ﺗﺨﺮﯾﺐاست. مدیریت پسماند های خانگی مسئله پیچیده ای در مدیریت شهر هاست،زیرا داﻣﻨﻪ آن گستردست. ﻣﻮاد این ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ شامل (ﺷﯿﺸﻪ، ﻓﻠﺰ، ﮐﺎﻏﺬ، ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ) و اﺧﺘﻼط اﯾﻦ ﻣﻮاد، ﻣﺸﮑﻼتی در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آنها به وجود اورده است. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در ﻓصول وﻣﻨﺎﻃﻖ متفاوت ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻮاﻣﻞ باعث میشود که نتوان برای همه شهر ها یک روش را اجرا کرد. ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﺠﺎری و ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖﺗﺮ و در حجم ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺧﺎﻧﮕﯽ را ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ های دﯾﮕﺮ را دارد.

عناصر مدیریت پسماند:

معمولا سیستم مدیریت پسماند شهری در سراسر جهان دارای هشت عنصر است که در ادامه به آنها اشاره میشود:

کاهش در مبدأ:

به طراحی، تولید، عرضه و استفاده از محصولات به نحوی که در پایان عمر مفیدشان، منجر به کاهش کمیت و کیفیت پسماندهای تولید شده شوند، کاهش در مبدأ گفته می شود. اجرای این برنامه ها در کشورهای صنعتی، باعث ظهور نسل جدیدی از فناوری به نام فناوری پاک شده است. در ایران هنوز در این حوزه اقدام جدی انجام نگرفته است. مثال: روزانه بیشتر از 1500 تن از انواع سبزیجات وارد تهران می شود، حال آنکه فقط 46 درصد سبزیجات بعد از پاک شدن قابل استفاده اند. در واقع روزانه 810 تن زائدات سبزی وارد جریان زباله های شهری تهران می شود.

راه های کنترل تولید مواد زائد جامد:

هدف اصلی طراحی این سیستم شناخت کمیت و کیفیت تولید پسماند است. کمیت تولید بر حجم سرمایه گذاری برای ماشین آلات، مخزن های ذخیره در محل، ایستگاه های انتقال، ظرفیت دفع، سازماندهی و تشکیلات مناسب، مؤثر است. در حالی که کیفیت مواد بر نوع پردازش ماشین آلات و روش دفع تأثیر می گذارد. مشکل اصلی جوامع امروزی تولید انبوه پسماند است و کاهش این تولید، نیاز به یک انقلاب در صنایع دارد.

ذخیره، پردازش و اداره در محل:

انجام صحیح این فرآیند بستگی به آگاه سازی از طرف سیستم مدیریت پسماند دارد. این عنصر نقش مهمی در بهداشت شهری دارد، زیرا زباله برای زمان معینی در مکان های مخصوص نگهداری شوند که باید این زمان به مردم اطلاع رسانی شود. در بسیاری از شهر بدلیل عدم همکاری مردم و عدم رعایت زمان جمع آوری اختلال زیادی در این سیستم وجود دارد.

پردازش:

به سیستمی که موجب تغییر شکل فیزیکی یا شیمیایی مواد جامد می شود، پردازش می گویند. اما پردازش تکنیک های متفاوتی دارد، کاهش شیمیایی حجم (احتراق و زباله سوزی)، کاهش مکانیکی حجم (فشردگی)، کاهش مکانیکی اندازه (خرد کردن)، خشک کردن و آبگیری. از اهداف پردازش می توان به بهبود کارایی سیستم مدیریت بازیافت مواد قابل استفاده و تولید انرژی از این مواد اشاره کرد

جمع آوری:

به برداشتن مواد زائد از محل تولید، بارگیری و حمل آنها به محل های تخلیه، جمع آوری گفته می شود. این عنصر از نظر اقتصادی و بهداشتی (جلوگیری از آلودگی آب، هوا و خاک، تجمع حشرات، جوندگان) و همین طور زیبایی شناختی محیطی اهمیت دارد.

حمل و نقل:

این عنصر زمانی ضرورت دارد که فاصله محل تولید تا محل تخلیه یا دفع پسماند زیاد باشد. در این فرایند زباله های جمع آوری شده از وسایل نقلیه کوچک تر به بزرگتر منتقل می شوند، این پروسه در ایستگاه های انتقال صورت می گیرد.

بازیافت:

بازیافت یعنی تبدیل موادغیر قابل استفاده به مواد قابل استفاده، این فرآیند باعث صرفه جویی در هزینه، انرژی،وکاهش آلودگی محیط می شود. فروش مواد به دست آمده از بازیافت باعث جبران بخشی از هزینه جمع آوری میشود. بازیافت علاوه بر تولید محصول منحر به تولید انرژی میشود

دفع:

به کار گرفتن هر کدام از این روش به تنهایی کافی نیست و بستگی به شرایط مختلف دارد. انتخاب هر روش باید بر پایه عوامل محلی مانند هزینه، در دسترس بودن زمین، کارگر و غیره باشد. روش های دفع زباله عبارتند از: تلنبار کردن زباله (کاملاً باطل شده ) دفن در اعماق دریا (کاملاً باطل شده) خوراک دام و طیور (به دلایل بهداشتی حذف شده) آسیاب کردن و ریختن زباله در فاضلاب (نیاز به بسترهای آماده دارد) تهیه کود از زباله (کمپوست) تولید بیوگاز از زباله سوزاندن در کوره های مخصوص یا زباله سوزها دفن بهداشتی

نتیجه:

امروزه مدیریت پسماند یکی از ضروری‌ترین محورهای توسعه پایدار محسوب میشود. بدون تردید عدم توجه کافی به این موضوع می‌تواند تأثیر زیادی در تخریب محیط‌زیست و طبیعت داشته باشد.

منبع:ویکی پدیا