مقدمه:
آب یکی از مهمترین و بنیادی‌ترین عناصر حیات موجودات زنده است. بسیاری از جانداران در آب زندگی می کنند و برخی دیگر آن را می نوشند. آبی که مورد استفاده قرارمی‌گیرد باید خالص باشد؛ در صورتی که آب آلوده باشد حیات جانداران را به خطر انداخته و ممکن است منجر به انقراض گونه‌ای ازجانداران شود. آلودگی آب به یکی ازاساسی ترین مشکلات جهان تبدیل شده است؛ بنابراین شناسایی آلودگی آب و کنترل آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردا است. در این مقاله با آلودگی آب و انواع آن آشنا خواهید شد. با تکنولوژیست مگ همراه باشید.
تعریف آلودگی آب:
زمانی می‌توان آب را آلوده نامید که تحت تأثیر آلاینده‌هایی مرتبط با برخورد و تماس بشر قرارگرفته باشد. این در صورتی است که آب قابل استفاده نباشد واستفاده از آن سلامت انسان و سایر جانداران را به خطراندازد. آلاینده‌های خاصی این آلودگی ها را به وجود می‌آورند؛ طیف گسترده‌ای ازاین آلاینده‌ها مواد شیمیایی، میکروارگانیسم‌های بیماری زا، مواد ضدعفونی کننده و…هستند. اما موضوعی که اهمیت دارد غلظت هر یک از این آلاینده‌ها در آب است. غلظت است که تعیین میکند کدام ماده جزءطبیعی آب و کدام ماده باعث آلودگی آب می شود. با افزایش غلظت هریک ازاین آلاینده‌ها آلودگی آب افزایش پیدا میکند.
منابع آلودگی آب‌ها:
آب‌های موجود درکره زمین به دو دسته سطحی و زیرزمینی تقسیم میشوند.با وجود اینکه آب‌های سطحی و زیرزمینی با هم تبادل دارند اما منابع آلوده کننده آنها را جدا ازهم می دانند.
منابع آلودگی آب‌های سطحی:
منابع نقطه‌ای (محلی) :
آلودگی‌هایی که از یک منبع متمایز و جدا منشا می‌گیرند و ازطریق لوله یا کانال‌هایی وارد آب می شوند منابع نقطه‌ای هستند.
منابع بی هدف:
آلودگی‌ها زمانی بی‌هدف‌اند که از یک منبع مشخص منشأ نگرفته باشند وحاصل جمع شدن مقادیر زیادی از آلودگی‌های کوچک و انتقال به یک حوزه بزرگترباشند. ترکیبات نیتروژن موجود درکود‌های کشاورزی که توسط آب فرسایش شده و وارد سیلاب‌ها میشوند؛ نمونه‌ای ازیک منبع بی‌هدف‌اند.
منابع آلودگی آب‌های زیرزمینی:
بسیاری ازمواد شیمیایی، سموم و آفت‌کش‌ها از طریق فعالیت‌های انسانی وارد خاک شده، به وسیله باران شسته می شوند و به عمق خاک می‌‌روند. این مواد با نفوذ در آب‌های زیرزمینی باعث آلودگی می شوند؛ بنابراین لازم است که بعد ازحفرچاه‌ها، قنات‌ها و استفاده از منابع آبی آن از سلامت منبع اطمینان حاصل کنیم.
به طورکلی آلاینده‌های آب را می‌توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:
آلاینده‌های آلی:
آلاینده‌های آلی؛ شامل کاهش اکسیژن حل شده، ترکیبات آلی سنتزی و نفت هستند. در ادامه به بررسی مختصری از این موارد می پردازیم.
کاهش اکسیژن حل شده:
همه منابع آبی دارای میکروارگانیسم‌های هوازی و بی هوازی هستند. با ورود بیش از حد آلاینده‌ها به آب، رشد این میکروارگانیسم‌ها افزایش پیدا می کند و در نتیجه میزان اکسیژن بیشتری مصرف میشود. با کاهش اکسیژن تعداد میکروارگانیسم‌های هوازی کم شده و فرصتی برای تکثیر بیش از حد میکروارگانیسم های بی‌هوازی به وجود می آید؛ درنتیجه این امر تولید مواد مضر، مانند آمونیاک و سولفیدها افزایش پیدا کرده و آب را آلوده میکنند.
نفت:
نفت یکی از مواد طبیعی است که از باقی ماندن بقایای فسیل جانداران درزیر زمین یا خاکسترهای آتشفشانی طی میلیون‌ها سال تشکیل می شود. آلودگی‌های نفتی اثرمنطقه‌ای دارند؛ اما می‌توانند تا کیلومترها گسترش پیدا کنند.آلودگی های نفتی از طریق شکستن لوله‌های نفت، تصادف‌های صنعتی ایجاد میشوند. نشت نفت سالانه در ابعاد کوچک و بزرگ اتفاق می‌افتد. نفت ترکیبات پیچیده‌ای دارد، ورود این ترکیبات به خاک باعث به خطر انداختن زندگی جانداران به خصوص آبزیان خواهد شد.
ترکیبات آلی سنتزی:
فعالیت‌های انسانی؛ مانند افزایش تولید ترکیبات سنتزی، باعث ورود این مواد به اکوسیستم زیستی میشود. ترکیبات سنتزی، شامل افزودنی‌های سنتزی، حلال ها، ترکیبات آلی فرار، رنگ‌ها، دار‌ها و…هستند. اغلب این ترکیبات سمی‌اند و ورود آنها به اکوسیستم به خصوص آب‌ها منجر به آلودگی می شود.
آلاینده‌های غیرآلی:
این آلاینده‌ها، شامل نمک‌های غیرآلی، عناصر کمیاب، فلزات سنگین، انواع اسیدهای معدنی، ترکیبات فلزی، ترکیبات مرکب فلزات و مواد آلی سیانیدها و سولفات‌ها هستند. آلاینده‌های آلی ازطریق فاضلاب وارد آب‌ها میشوند؛ این ترکیبات درآب از بین نرفته و در آن باقی میماند. آلاینده‌های آلی به خصوص فلزات سنگین باعث بروز مسمومیت‌های حاد و مزمن، کاهش باروری و تضعیف سیستم ایمنی بدن انسان میشوند. عناصر مضرموجود در پساب‌های کشاورزی توسط گیاهان جذب می شوند. استفاده انسان ازاین گیاهان منجر به ایجاد بیماری‌هایی از قبیل اسهال، عقب ماندگی ذهنی، مشکلات کبد و کلیه میشود.
پاتوژن‌ها (عوامل بیماری زا):
این عوامل میکروارگانیسم‌های‌اند که از طریق فاضلاب‌های آلوده کننده؛ مانند فاضلاب صنایع، در محیط‌های آبی وارد میشوند. دراکثر نقاط جهان آب تصفیه نشده برای آشامیدن دردسترس است؛ دراین آب‌ها باکتری‌ها و ویروس‌هایی، مانند روتاویروس، آدنوویروس و نوروویروس وجود دارند؛ که در آب باعث بروز بیماری‌هایی، مانند التهاب شکم، تغییررنگ پوست، عفونت کبد و… در انسان می شوند. این میکروارگانیسم‌ها موجب مرگ ماهی‌ها و سایر آبزیان دیگرمی‌شوند.
مواد جامد معلق و رسوبات:
این آلاینده‌ها به راحتی در آب حل نمی‌شوند؛ این نوع مواد ذرات معلق هستند. بیشترین آلاینده‌ها در پایین ترین بخش ته‌نشین شده و این امر موجب آسیب رساندن به ارگانیسم‌ها و جانداران آبزی می شود؛ که در کف آب ها زندگی می کنند. در صورتی که ذرات خاک وارد دریاچه‌ها، رودها و اقیانوس ها شوند می‌توانند جزء آلاینده‌ها به شمار بیایند. افزایش بیش از حد جامدات معلق و رسوبات دررودها و دریاچه‌ها سنگ ریزه‌های بستر آب را می پوشانند و این امر باعث تخریب محل تخم گذاری ماهی‌ها و باعث تخریب زیستگاه آنها می شود.
آلاینده‌های مغذی:
در بسیاری از کود‌ها و فاضلاب یا پساب‌ها مواد مغذی زیادی وجود دارد. بخش عمده‌ای از این مواد مغذی، شامل نیتروژن و فسفر است. وارد شدن ترکیبات فسفردار و نیتروژن دار درآب موجب رشد جلبک هایی میشود که علاوه بر ایجاد بو و مزه غیرطبیعی در آب، اکسیژن آب را مصرف میکنند. علاوه بر این باعث گرفتگی فیلترها و غیرقابل شرب شدن آب می شوند. افزایش جلبک‌ها باعث کاهش میزان اکسیژن درآب شده و این فرایند به خودی خود صدمات زیادی به آبزیان وارد میکند.
آلاینده‌های حرارتی:
آلودگی حرارتی از طریق برخی عملیات‌های صنعتی در آب رودخانه ها ایجاد می شود. نیروگاه‌های تولید برق تولید فلزات و برخی کالاهای دیگر سبب این آلودگی میشوند. گرم شدن آب عملکرد زندگی موجود زنده را به هم میزند. برخی ازگیاهان ماهی‌ها و موجودات زنده آبزی در آب رودخانه ها و دریاچه ها در دمای خاصی زندگی می کنند. دمای بیشتر یا کمتر حیات آنها را به خطر می‌اندازد. به طور کلی آلودگی حرارتی عبارت است از: کاهش کیفیت آب از طریق هر فرایندی که منجر به تغییر دمای محیطی آب می شود. اتغییر دمای آب هرچقدر کم می‌تواند باعث کوچ کردن واز بین رفتن برخی ازپرندگان و گونه ماهی‌ها شود.
آلاینده‌های رادیواکتیو:
یکی از مهمترین عوامل آلوده کننده منابع آبی ضایعات رادیواکتیوی است. دفع این مواد یکی از مشکلات بزرگ صاحبان تکنولوژی (هسته‌ای) است؛ زیرا موجب آلوده شدن آب‌های زیرزمینی می شوند. آلاینده‌های رادیواکتیو سال‌ها درمحیط های آبی باقی می ماند؛ درنتیجه آسیب‌های زیادی به انسان و موجودات دیگروارد میکنند. راه یافتن این مواد به آب‌ها و استفاده ازاین آب‌ها توسط انسان خطرابتلا به برخی ازسرطان‌ها را افزایش می‌دهد.
آلودگی آب در ایران:
در ایران پساب‌ها یکی ازمهم‌ترین عوامل آلوده کننده آب ها به شمار می روند. در فاضلاب‌های تصفیه نشده انواع باکتری‌ها، سموم و فلزات سنگین وجود دارد. حجم تولید سالانه فاضلاب در ایران حدود ۶ میلیارد مترمکعب است که اگر این فاضلاب تصفیه نشود، به منابع آب سطحی و زیرزمینی نفوذ کرده و تا ۳۰ برابر حجم خود، آب را آلوده میکند. در بسیاری ازشهرهای بزرگ ایران برای تصفیه فاضلاب ، ساخت خطوط انتقال و تصفیه خانه‌های فاضلاب در دستور کار قرار گرفته اما چه زمانی این پروژه ها به مرحله بهره‌برداری برسند، مشخص نیست.
کنترل آلودگی آب:
بیو واتر، آب یونیزه قلیایی می‌تواند موجب حذف یا کاهش شدید مصرف انواع گندزدا، ضدعفونی کننده، کود‌های شیمیایی، ضد آفات، آنتی بیوتیک‌ها شود. بیو واتر با حذف آلودگی‌های شیمیایی و میکروبی امکان تولید محصولات ارگانیک و سالم را فراهم می کند. افزون براین می‌توانیم بگوییم برای کاهش آلودگی در همه زمینه‌ها لازم است هرکدام از ما تا حدامکان از تولید آلاینده‌ها در زندگی روزمره‌مان جلوگیری کنیم.
نتیجه:
روزانه بیش از ۱۴ هزار نفر دراثر آلودگی آب میمیرند. تقریباً ۹۰ درصد شهرهای چین ازسطوح آب آلوده رنج می‌برند. نزدیک به ۵۰۰ میلیون نفر به آب آشامیدنی دسترسی ندارند. این آمارنشان می دهد یکی از چالش های پیش رو دسترسی به آب آشامیدنی سالم است؛ بنابراین لازم است که کشورها در پی راهکارهایی برای کاهش، کنترل یا از بین بردن آلودگی‌های آب باشند.
منبع:ویکی پدیا
