مقدمه:
با پیشرفت تکنولوژی و گسترش شهرنشینی منابع طبیعی پاسخگوی نیاز انسان ها نبودند. انسان ها به ناچار برای رفع نیازهای خود به تولید محصولات مصنوعی روی آورند. پلاستیک نمونه‌ای از این محصولات بود که با گذشت زمان ثابت شد معایب آن تا حدی بیشترازمزایا آن است. محصولات پلاستیکی پس ازاستفاده به مرور تحلیل رفته و ابعاد آنها کوچکتر شد؛ به دنبال این فرایند میکروپلاستیک‌ها به وجود آمدند که توانستند به منابع آبی، بدن انسان ها و جانوران دیگر راه پیدا کرده و زندگی بسیاری از گونه ها را تهدید کنند.
میکروپلاستیک چیست؟
میکروپلاستیک ها قطعات کوچک پلاستیکی هستند که می‌توانند ابعادی در حدود 5 میلیمتر تا 1 میکرومتر داشته باشند. ذرات کوچکتر از 1 میکرومتر تا 100 نانومتر را زیر مجموعه میکروپلاستیک ها می نامند و آن ها را با نام نانو پلاستیک ها می شناسند. امروزه میکروپلاستیک ها یکی از مهمترین آلاینده های محیط زیست به شمار می روند. هر ساله انسان حدود ۴۰۰ میلیون تن زباله پلاستیکی خود را وارد محیط زیست می کند.
انواع میکروپلاستیک‌ها:
میکروپلاستیک‌های اولیه:
این نوع میکروپلاستیک ها را میتوان در محصولاتی، مانند لوازم مراقبت شخصی، الیاف پلاستیکی لباس ها، گلوله های پلاستیکی مورد استفاده در صنعت یافت. همچنین این ترکیبات قطعات کوچکی در پلاستیک های پلی اتیلنی‌اند؛ که به عنوان اکسفولیانت در مواد آرایشی و بهداشتی، خمیر دندان ها، الیاف‌مصنوعی و رزین‌ها موجود می‌باشد.
میکروپلاستیک‌های‌ثانویه:
این نوع میکروپلاستیک ها از تجزیه پلاستیک های بزرگ به وجود می‌آیند.پلاستیک‌های بزرگ معمولا درمعرض عواملی،مانند هوا، اشعه ماورای بنفش، سایش باد و آب قرار می گیرد و به مرور به تحلیل می روند اما تجزیه نمی‌شوند.
عمده‌ترین منابع تولید میکروپلاستیک‌ها:
پسماند‌های صنعت کشاورزی، پرورش گسترده آبزیان، صنعت ماهیگیری و کشتیرانی، مدیریت زباله ها، پساب های شهری
انسان و میکروپلاستیک‌ها:
انسان همواره در معرض میکروپلاستیک ها قرار دارد. از مخرب ترین آسیب هایی که می‌توانند به انسان وارد کنند تحریک هورمون‌هایی است می‌توانند باعث رشد غده‌های سرطانی شوند.
فتالات ها:
نوعی از مواد شیمیایی موجود در پلاستیک ها فتالات است که برای انعطاف پذیری پلاستیک از آن استفاده می شود. فتالات رشد سلولهای سرطانی سینه را افزایش میدهد. در تحقیقاتی روی موش ها انجام گرفت، نتایج به دست آمده حاکی از آن بود که میکروپلاستیک‌ها در کبد، کلیه و ریه های موش انباشته شده و سطح مولکول‌های استرس اکسیداتیو را در کبد بالا میبرد.
بیس فنول A:
از این نوع پلاستیک برای ساخت ظروف پلاستیکی نگهداری غذا استفاده می شود. به همین دلیل ورود این مواد به چرخه غذایی انسان فرآیندی آسان است. بیس‌فنولA می‌تواند روی هورمون های تولید مثلی بخصوص هورمونهای مخصوص زنان تاثیر داشته باشد.
میکروپلاستیک‌ها و آب:
یکی از مهمترین آلاینده های اقیانوسها و دریاها میکروپلاستیک ها هستند. امروزه8میلیون تن ضایعات پلاستیکی به اقیانوس ها وارد می شود که 250 هزار تن از این پلاستیک ها در دریاها شناور است؛ در حالی که بقیه آنها احتمالا ته نشین شده اند. در حال حاضر 90 درصد مرجان‌های خلیج فارس از بین رفته‌اند و ذخایر ماهی‌های آن ها به سرعت در حال کاهش است و خطر انقراض چندین گونه دریایی در این منطقه وجود دارد؛ البته این انقراض فقط گونه های جانوری را تهدید نمی‌کند.
میکروپلاستیک‌ها و خاک:
کودهای کشاورزی عمده ترین حامل میکروپلاستیک‌ها به شمار می‌روند. بسیاری از کشورها با اضافه کردن برخی مواد فاضلاب را به شکل نیمه جامد (لجن) تصفیه کرده و به عنوان کودکشاورزی مورد استفاده قرار می‌دهند. این مواد نیمه جامد حاوی ذرات شسته شده از محصولات آرایشی و الیاف مصنوعی موجود در پوشاک شسته‌شده هستند. هنوز چگونگی تاثیر میکروپلاستیک‌ها بر صنعت کشاورزی مشخص نیست، اما توانسته اند کرم‌های خاکی را تحت تاثیر قرار دهند.
میکروپلاستیک‌ها و هوا:
کودهای فراورده از فاضلاب این ذرات را در بسته های بزرگ و کوچک وارد هوا می کنند. حجم قابل توجهی از میکروپلاستیک در هوای داخل خانه نیز وجود دارد. این درصد از میکرو پلاستیک ها برای سلامتی ریوی مضر است .افرادی که به بیماری‌های تنفسی،مانند آسم و یا حساسیت‌های فصلی مبتلا اثرات زیان‌بار بسیاری از میکروپلاستیک‌ها دریافت میکنند.
میکروپلاستیک‌ها و آبهای آشامیدنی:
میکروپلاستیک ها به علت ابعاد کوچکی که دارند به راحتی از فیلتراسیون آب عبور می کند؛ بنابراین به وفور در آب های آشامیدنی می‌توانند وجود داشته باشند.مری و معده اولین قسمت هایی از بدن هستند که این مواد را به خود جذب میکنند، این مواد می‌توانند زمینه‌ساز سرطان مری و معده باشد.
کاهش میکروپلاستیک‌ها:
فیلتراسیون آب:
1_کربن گرانوله می‌تواند آلاینده های کمتر از 5میکرون را حذف کند، بنابراین با این نوع فیلترها میکروپلاستیک ها از آب حذف می شوند.
2_ فیلتر کربن بلاک که نسبت به کربن گرانوله در جداسازی مواد بسیار موثرتر است؛ حتی آلاینده های کوچکتر از نیم میکرون را می‌تواند از آب حذف کند این نوع فیلتر یک روش مقرون به صرفه و سازگار با محیط زیست است.
3_ممبران اسمز معکوس و فیلتر تعویض یونی می‌توانند آلاینده‌های کمتر 0/001 میکرون را جدا سازی کنند و بنابراین قادر به حذف تمامی میکروپلاستیک ها از آب می باشد.
در دستگاه‌های تصفیه خانگی معمولاً از فیلترهای کربنی و ممبران اسمز معکوس در کنار هم استفاده میشود. ترکیب تکنولوژی فیلتراسیون ممبران به همراه فیلتر کربن فعال برای حذف و جداسازی آلاینده های بسیار ریز مانند میکروپلاستیک‌ها بسیار موثرتر است.
تجزیه:
از استراتژی‌های موجود برای به حداقل رساندن آلودگی‌ناشی از این مواد استفاده از میکروارگانیسم‌ها است.میکروارگانیسم ها می‌توانند پلیمرهای میکروپلاستیک های مصنوعی را تجزیه نماید؛ بنابراین بسیاری از قارچ ها و باکتری ها قادر به تجزیه بیولوژیکی و از بین بردن مواد شیمیایی، مانند پلی استایرن، پلی استر، پلی اورتان و پلی اتیلن میباشند. چنین میکروارگانیسم‌هایی می‌توانند به آبهای فاضلاب و سایر منابع آلوده موجود اضافه شده آلودگی‌ها را به حداقل برسانند.
نتیجه:
منطقی‌ترین راه مقابله با میکروپلاستیک‌ها مشخص کردن منشاء و بهبود تولیداتی است که در زندگی روزمره از آنها استفاده می کنیم. اگرچه نمی توان بدون پلاستیک زندگی راحت‌تری داشت؛ اما دلیل قانع کننده‌ای برای به خطر انداختن زندگی خودمان و دیگر جانداران نیست. بهترین راهکار تمرین تدریجی جهت کاهش استفاده از پلاستیک است.
